Onderwereld

Hoe vaak gebeurt het, dat als je buiten een bloempot verplaatst of een tegel optilt, er ineens allerlei leven tevoorschijn komt? Die kans is best groot, toch? Dat zijn echt van die plekken waar je pissebedden, regenwormen, duizendpoten, jonge naaktslakken, spinnetjes of andere kruipertjes kunt tegenkomen. En daar niet alleen. Kijk maar eens onder herfstbladeren op de bosbodem, onder een stuk loszittend schors van een dode boom, of schep eens in de bovenlaag van de aarde.

Daar kom je nog veel meer tegen. Bijvoorbeeld larven van de meikever (engerlingen), de langpootmug (emelten). Maar ook aardrupsen en uiteraard mieren. Naast een eindeloos lijkende lijst is er ook nog van alles wat je niet met het blote oog kunt zien, zoals bacteriën en schimmels.  Kortom: het barst van het leven vlak boven en onder de grond! Eng? Ben je mal!  

Onder het maaiveld 
Misschien denk je: leuk en aardig, dat er zoveel leven zit, maar hoeveel is dat eigenlijk? Hoeveel soorten organismen zitten er bijvoorbeeld in een soeplepel grond? Zo’n vijf jaar geleden legde ik deze vraag voor aan een groep vrijwilligers in het terreinbeheer. Uiteraard stelde ik ook mijn collega’s op de proef. De vraag bleek behoorlijk lastig, waarschijnlijk omdat toen de film ‘Onder het maaiveld’ (2022) nog niet was vertoond. Daarin wordt op fantastische wijze in beeld gebracht hoe het in een gezonde bodem wemelt van de schimmels, bacteriën, wortels, pissebedden, wormen, aaltjes, eencellige dieren en wat al niet meer. Weliswaar in veel kleinere aantallen vind je er ook ‘grotere’ dieren, zoals muizen, konijnen, ratten en mollen. Er wordt beweerd dat in een soeplepel grond meer organismen zitten dan dat er mensen op aarde zijn. 

Balans 
Bodemdieren bewijzen hun nut door het eten van bijvoorbeeld (afgestorven) planten, gevallen bladeren of ander organisch materiaal, zoals nog kleinere (dode) beestjes. Dit wordt vervolgens verteerd en uitgepoept. De mineralen uit deze poepjes komen als voedingsstoffen beschikbaar voor planten- en boomwortels. Een aantal soorten, waaronder de regenworm, graaft gangen zodat er zowel letterlijk en figuurlijk lucht in de bodem komt. Planten en bomen kunnen dit zeer waarderen, want het helpt bij het beter kunnen wortelen en dus groeien. Sommige onderwereldsoorten zijn (zeer) klein van stuk, maar groots in daden. Ze maken onderdeel uit van de voedselkringloop en zorgen voor balans in het ecosysteem. Gebruik van kunstmest of bestrijdingsmiddelen is overbodig. Sterker nog, dit werkt averechts in het uitgebalanceerd geheel.  

Natuurbeheer  
Weet je het nog? Tot ergens in de jaren ’80 van de vorige eeuw was het gebruikelijk dat we de Nederlandse bossen bevrijdden van dode takken en stammen. We vonden het ‘rommelig’. Sinds die tijd is het aantal insectensoorten met 70% gedaald. Dat komt weliswaar hoofdzakelijk door toegenomen gebruik van landbouwgif en uitstoot van stikstof, maar dat dus niet alleen. 

Gelukkig heeft voortschrijdend inzicht ertoe geleid dat we, waar het kan, gevallen blad, dood plantmateriaal, waaronder ook takken en bomen, laten liggen. Ze vervullen een belangrijke rol in de natuur. Niet alleen als schuil- en nestplaats, maar ook als voedselbron. De natuur neemt de tijd om al het materiaal weer af te breken en op te ruimen. We gunnen de natuur die tijd, de natuur weet heel goed (en als je het mij vraagt: het beste) hoe het werkt. 

Gezonde tuin 
Wil je de natuur een handje helpen? Zorg dan voor een gezonde tuinbodem. Wees maar lui, en laat zo veel mogelijk (dood) organisch materiaal staan en liggen. Hier kunnen beestjes in schuilen en hun eitjes op afzetten. In de winter bescherm je zo het ondergrondse leven tegen eventuele vorst. Verstoor de bodem niet door te spitten of te schoffelen. Beter is het om (blad)compost of wat houtsnippers aan te brengen. Creëer, als daarvoor ruimte is, (vochtige) rommelhoekjes, een composthoop of ‘bergjes’ van slordig gestapelde stenen of hout. De kruipertjes en schimmels in de onderwereld zullen je dankbaar zijn. 

Boswachter Jacqueline van Dam

Dichtbij huis is er een vergeten jungle vol dieren. Kleine dieren, maar onmisbaar voor een gezonde bodem en dus voor ons. Zoek mee en ontdek wie er onder jouw voeten leven… en geef je waarneming hier door als citizen scientist!