Essenhakhout

Een klein groepje mannen loopt heimelijk over een karrespoor tussen de kale staken van het essenhakhout. Vrijwel allen hebben een muts op en ikzelf heb, naast mijn boswachtershoed, weer eens mijn handschoenen aan. Het is één van die weinige dagen deze winter dat er een koude snijdende wind staat en ik ben blij dat we ons tussen het kreupelhout bevinden. Dit selecte gezelschap bestaat uit beleidsmakers van de Provincie Utrecht en een aantal natuurbeheerders uit het gebied.
Doel van de bijeenkomst: is er toekomst voor het essenhakhout? Ik hoor u al denken ‘lekker belangrijk’ of ‘is er iets loos dan?’ Laat ik beginnen met uw eerste door mij opgedrongen gedachtekronkel. Essenhakhout is een oude vorm van bosbeheer. Door een essenboom om te zagen en daarna weer uit te laten lopen ontstaat er een stoof met hierop meerdere staken. Deze staken werden vroeger gebruikt voor onder andere gereedschapsstelen en bonenstaken. Toen de vraag hiernaar verdween was dit ook het einde van deze beheervorm. Alleen in het Kromme Rijngebied bleef essenhakhout bestaan. Vandaag de dag is het Kromme Rijngebied dé streek voor essenhakhout in Nederland, sterker nog uniek in de wereld! Dus niet de kersenboomgaarden maar de es is de pandabeer van de streek.
Het hakhout heeft naast de cultuurhistorische waarde een hoge ecologische waarde vanwege zeldzame mossoorten die zich manifesteren op de imposante stommels. Daarnaast zijn de verschillende stadia in het hakproces en het hierbij behorende biotoop van belang voor vele diersoorten. Reden genoeg om deze beheervorm in stand te houden.
Tot op heden hadden de beheerders, gesteund door financiën vanuit de provincie, de essenhakhoutpercelen goed op orde. Een paar jaar geleden sloeg het noodlot toe. Vanuit het oosten van Europa sloop een nare ziekte de grens over: de essentaksterfte. Veel beheerders zagen langzaamaan de takken op de stoven van het hakhout afsterven. Er werd alarm geslagen en landelijk kwamen beheerders en wetenschappers bij elkaar. Tot op heden helaas zonder succes. Overal in Europa blijven essen afsterven. Beheerders houden hun hart vast en wetenschappers verwachten een afname van mogelijk 95 procent van het huidige areaal. En hiermee lijkt ook deze unieke beheervorm met de bijbehorende kwaliteiten ten dode opgeschreven.
Toch blijven kleine groepjes mensen zich bekommeren om de es en wagen zich dus zelfs op een koude winterdag in het nostalgische essenhakhout.

Joris Hellevoort
boswachter Utrechts Landschap